Z zadowoleniem i satysfakcją oddajemy w Państwa ręce pierwszy tom „Legnickiego Almanachu”, nowego wydawnictwa stowarzyszenia „Pamięć i Dialog”. Po dobrym przyjęciu wcześniejszych książek, sygnowanych naszym logiem: „Legniccy Sybiracy”, „Druga twarz Liegnitz”, „Legnica w 1956 roku” i „Marzec ’68. Przyczyny i następstwa”, wśród członków stowarzyszenia narodziła się idea wydawania własnego periodyku, który byłby kolejnym ważnym etapem rozwijania działalności, dokumentującej przede wszystkim dzieje powojennej Legnicy i regionu. Tak rozpoczęła się historia „Legnickiego Almanachu”, który, jak mamy nadzieję, przybierze formę wydawnictwa ciągłego – rocznika. Zadanie, które sobie postawiliśmy, było dużym wyzwaniem. Jednakże po blisko roku ciężkiej pracy możemy powiedzieć: udało się!

Cieszy nas również szeroki wachlarz autorów, którzy zgodzili się wesprzeć naszą inicjatywę i zaoferowali swoje teksty do publikacji. Wśród nich znajdziemy zarówno osoby dobrze znane czytelnikom, jak również takie, które można uznać za debiutantów. Do współpracy przy kolejnych tomach zapraszamy wszystkich, którzy interesują się lub badają historię powojennej ziemi legnickiej i Dolnego Śląska. W „Almanachu” będą się pojawiać zarówno artykuły, publikacje źródłowe, wspomnienia i relacje, komunikaty i omówienia, jak również inne formy wypowiedzi o naszym mieście, gdyż zależy nam na zaangażowaniu w ten projekt jak najszerszego środowiska lokalnych badaczy, miłośników Legnicy.

www.legnica.eu

*******

Zawartość tomu otwiera dział szczególny – „Legnicki wehikuł czasu”, który jest następnym polem realizacji jednego ze statutowych zadań Stowarzyszenia, jakim jest utrwalanie pamięci o ludziach związanych i tworzących powojenną Legnicę. Równocześnie to także tekstowo-ilustracyjna podroż do miasta sprzed kilku dekad z perspektywy jego „zwykłych” mieszkańców. Historie, fotografie i dokumenty przedstawione w tym tomie, pochodzące z nieznanych wcześniej domowych archiwów, przenoszą czytelnika częstokroć w miejsca, których dzisiaj nie ma lub zmieniły się nie do poznania, a za przewodników służą w nich mieszkańcy Legnicy. Ludzie, którzy na skutek wielu splotów wydarzeń od nich zależnych i niezależnych, związali życie swoje oraz bliskich z naszym miastem. Liczymy, że ta fotograficzno-archiwalno-tekstowa opowieść będzie miała w każdym kolejnym tomie „Almanachu” dalszy ciąg, że efekt naszej pracy zaprezentowany w niniejszym tomie skłoni także inne osoby do podzielenia się swoimi historiami i materiałami, przechowywanymi w rodzinnych albumach, a my dzięki nim będziemy mogli zabrać Państwa w kolejną podroż naszym wehikułem czasu.

Dział „Studia” otwiera artykuł pióra Michała Dadełło, który zajął się problemem genezy komunikacji autobusowej w powojennej Legnicy. Podjęty przez niego temat wydaje się atrakcyjny, gdyż dotychczasowe opracowania dotyczące transportu miejskiego, skupiały się zazwyczaj na komunikacji tramwajowej. W oparciu o archiwalia przechowywane w legnickim archiwum i lokalną prasę, stworzył pierwsze opracowanie poświęcone tylko i wyłącznie komunikacji autobusowej w naszym mieście.

Warto również zwrócić uwagę na tekst autorstwa Macieja H. Dąbrowskiego, poświęcony funkcjonowaniu wspólnoty greckokatolickiej na ziemi legnickiej w czasach, kiedy wyznawanie tej wiary było oficjalnie zakazane, a duchownych i wiernych spotykały za to represje ze strony władz komunistycznych. Dużym atutem tego tekstu jest to, iż autorowi udało się dotrzeć do ostatnich żyjących osób pamiętających opisywane przez niego wydarzenia, ludzi, którzy niekiedy na własnej skórze doznali szykan i prześladowań.

Następny tekst, który zaprezentował Wojciech Kondusza, jest kolejnym efektem naszego zainteresowania tematyką żydowską w powojennej Legnicy. Autor przybliżył w nim dzieje legnickiego oddziału Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w schyłkowym okresie PRL, bazując na dotychczas mało znanych materiałach archiwalnych, pochodzących z Archiwum Urzędu Miasta Legnicy. Natomiast artykuł autorstwa Marii Kubasik, poświęcony tematyce anegdoty politycznej w czasach PRL-u w oparciu o „Dziennik” Tadeusza Gumińskiego, to dowód na to, jak cennym i uniwersalnym, a jednocześnie nadal zbyt słabo znanym szerszemu gremium badaczy źródłem jest kilkadziesiąt tomów dziennika, spisanego przez tego zasłużonego legniczanina, przechowywanego w zbiorach Legnickiej Biblioteki Publicznej.

Wdzięczność? Przyjaźń? A może Braterstwo? Takie pytanie postawił Michał Surowiec, który analizując genezę powstania legnickiego pomnika Wdzięczności, wskazuje, że wymiar ideologiczny tego komunistycznego monumentu już od samego zarania był o wiele szerszy, niż można było przypuszczać.

Ostatni artykuł, autorstwa Marka Żaka, został poświęcony zjawisku prostytucji oraz próbom „walki” z nią w realiach powojennej Legnicy. Stanowi kolejny przyczynek do badań nad życiem codziennym miasta zaraz po zakończeniu drugiej wojny światowej.

Dział „Materiały” otwiera tekst autorstwa Macieja Juniszewskiego, który postanowił podzielić się swoimi przemyśleniami na temat nazewnictwa legnickich ulic, wskazując jednocześnie na szereg zaniedbań w tej kwestii i potrzebę ich wyeliminowania. Z kolei Małgorzata Kot-Łazarz odkrywa przed nami dekoracje fasad legnickich kamienic z przełomu XIX i XX w., gdzie zwraca uwagę na obecność tzw. architektury mówiącej (architectureparlante).

Warto też zapoznać się z artykułem Zbigniewa Kraski, który przybliżył w nim prawie pięćdziesięcioletnią historię legnickiej Galerii Sztuki, rozpoczynającej się de facto już w 1971 r., wraz z powstaniem Biura Wystaw Artystycznych. W podróż na legnicki dworzec zabiera nas Roger Piaskowski, prezentując czytelnikom jeden z rozdziałów swojej najnowszej książki o legnickim modernizmie, będącej pokłosiem cyklu spotkań z serii „Gawędy o Legnicy”.

Ostatni tekst, autorstwa Stanisława A. Potycza, został poświęcony tzw. wyborom kontraktowym z czerwca 1989 r. na terenie byłego województwa legnickiego, których trzydziestą rocznicę obchodziliśmy przed kilkoma miesiącami. Jako czynny uczestnik tamtych wydarzeń dzieli się swoją wiedzą, wspomnieniami i zebranymi na ten temat materiałami, stanowiącymi cenny przyczynek do współczesnej historii naszego regionu.

„Omówienia i komunikaty” otwiera tekst Zbigniewa Kraski, który przy wsparciu Moniki Szpatowicz przedstawia historię jednej z ważniejszych i najstarszych imprez kulturalnych w Legnicy, jaką jest Festiwal Srebro. Tekst Marii Kubasik i Andrzeja Miernickiego dotyczy natomiast legnickich obchodów siedemdziesiątej piątej rocznicy tzw. Wielkiej Ucieczki (The Great Escape), podczas których, z inicjatywy m.in. stowarzyszenia „Pamięć i Dialog”, na cmentarzu komunalnym została odsłonięta tablica upamiętniająca dziesięciu lotników RAF, zamordowanych uczestników ucieczki, których ciała zostały skremowane w Legnicy.

Z kolei Wojciech Morawiec i Marek Żak omawiają bazę źródłową, dotyczącą garnizonu wojska polskiego w Legnicy po drugiej wojnie światowej. Ostatni z autorów tego działu, Tadeusz Sznerch, dzieli się przemyśleniami o legnickiej scenie teatralnej. Okazją ku temu był czterdziestoletni jubileusz teatru, obchodzony w 2017 r.

Dział „Źródła i wspomnienia” zawiera cztery teksty. Pierwszy z nich to wspomnienia Edwarda Blutsteina, Żyda urodzonego i wychowanego w Legnicy, który wraz z rodziną wyemigrował z Polski do Stanów Zjednoczonych, na fali antysemickich prześladowań, wywołanych przez wydarzenia z 1968 r. Drugi to zapis wspomnień autorstwa Zbigniewa Dudka o wyborach 4 VI 1989 r., wzbogacający kontekst tego wydarzenia, przedstawiony w artykule S. A. Potycza. Z. Dudek uczestniczył w nich w roli męża zaufania z ramienia Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”. Cennym źródłem wiedzy o Liegnitz w lutym 1945 r. jest przetłumaczony po raz pierwszy na język polski fragment dziennika ostatniego komendanta wojennego miasta – pułkownika Kurta Treuhaupta. Tekst źródłowy wraz ze wstępem przygotowała M. Kubasik. Dział ten zamyka materiał źródłowy opracowany przez M. Żaka, a dotyczący wyroku śmierci na Tadeusza Gumińskiego (1906–2003), którego odpis zachował się w aktach Urzędu Bezpieczeństwa.

Ostatni dział, czyli cykl legnickich rozmaitości, inauguruje tekst Rogera Piaskowskiego, który poprzez literacką opowieść o wizycie wycieczki rowerowej z Kościana, pełniąc rolę przewodnika po naszym mieście, wskazuje ile jesteśmy „dłużni” dawnym mieszkańcom Legnicy. Żywimy nadzieję, że w następnych tomach „Legnickiego Almanachu” pojawią się kolejne takie niekonwencjonalne formy opowiadania o historii, architekturze i kulturze miasta.

Kolegium Redakcyjne dziękuje prof. Andrzejowi Małkiewiczowi, recenzentowi naukowemu „Almanachu”, za wnikliwe uwagi, które pozwoliły nadać tekstom ostateczny kształt.

Składamy również podziękowania prezydentowi Legnicy Tadeuszowi Krzakowskiemu, a także prezesom firm: Agnieszce Fudali, Borysowi Konduszy, Robertowi Acedońskiemu, Adamowi Urbaniakowi, Pawłowi Wójcikowi, Jerzemu Pawliszczemu i mediatorowi Michałowi Kuszykowi za wsparcie finansowe wydawnictwa.

Marek Żak