Urząd bezpieczeństwa - Foto: IPN (lca.pl)

Celem wydania UB na Dolnym Śląsku 1945-1956. Z badań nad organizacją i działalnością aparatu bezpieczeństwa jest próba podsumowania kilkunastu już lat prac nad komunistycznym aparatem bezpieczeństwa na Dolnym Śląsku i określenia głównych kierunków jego działalności.

Tom rozpoczyna tekst prof. Włodzimierza Sulei wprowadzający czytelnika w historię Dolnego Śląska, dramatycznych lat 1945-1956. Po nim autorzy: Tomasz Balbus, Paweł Piotrowski i Krzysztof Szwagrzyk prezentują własne ustalenia z zakresu: warunków działalno­ści Grupy Operacyjnej MBP, pierwszych kadr, organizacji jednostki wojewódzkiej UB, oko­liczności towarzyszących tworzeniu jednostek powiatowych, strukturom wojewódzkiego i powiatowych UB oraz ulokowanym na Dolnym Śląsku 1945-1956 więzieniom i obozom.

W części drugiej zamieszczone zostały teksty Tomasza Balbusa, Stanisława Antoniego Bogaczewicza, Ewy Chabros, Joanny Hytrek-Hryciuk, Roberta Klementowskiego, Jarosła­wa Syrnyka, Krzysztofa Szwagrzyka i Katarzyny Batorowicz – Wołowiec, definiujące głów­ne kierunki działań wojewódzkiego UB i jego jednostek terenowych. Tom szkiców otwiera­ją – co zrozumiałe – prace dotyczące rozbicia scentralizowanych struktur konspiracyjnych AK-WiN oraz lokalnych struktur podziemia niepodległościowego. Następnie zamieszczo­no opracowania działań UB podejmowanych wobec Kościoła i związków wyznaniowych, w zakresie zabezpieczania gospodarki, wobec „podziemia niemieckiego” na Dolnym Ślą­sku, ludności niepolskiej, szkół wyższych we Wrocławiu, szkolnictwa i oświaty.

Tom kończą szkice Jarosława Syrnyka i Agnieszki Klarman analizujące wzajemne rela­cje pomiędzy UB a PPR/PZPR i pokazujące propagandowy, a silnie niekiedy zakorzeniony w świadomości społecznej obraz aparatu bezpieczeństwa wykreowany w oficjalnej prasie.

Stopień zaawansowania prac nad każdym z powyższych zagadnień jest różny, prezentowane referaty różnią się między sobą zakresem szczegółowości, a co za tym idzie także objętością. Obok opracowań obszernych, podsumowujących stan badań nad danym zagad­nieniem, w książce znalazły się także teksty będące w znacznej mierze zbiorem postulatów badawczych i propozycji kierunku dalszych analiz. Dlatego też nie należy traktować niniejszej publikacji jako monografii wojewódzkich struktur UB na Dolnym Śląsku w la­tach 1945-1956. Wpisuje się ona w ciąg prowadzonych od szeregu lat przez pracowników Oddziału IPN we Wrocławiu badań nad kadrami miejscowej „bezpieki”, odpowiadając na pytania dotyczące pracy funkcjonariuszy; w tym także najważniejszych kierunków dzia­łań, stosowanych metod, podejmowanych czynności operacyjnych i ich skutków. Wskazuje jednocześnie te pola badawcze, które wymagają dalszych pogłębionych studiów. Jesteśmy przekonani, że doświadczenia zebrane podczas badań nad strukturą, obsadą personalną i działaniami organów bezpieczeństwa Polski Ludowej i PRL, a których efektem jest odda­wana w ręce czytelnika publikacja, pozwolą stosunkowo szybko wypełnić te luki.

Krzysztof Szwagrzyk, Robert Klementowski