Krystyna Orzechowska – Juzwenko, Dlaczego? Wspomnienia syberyjskie i inne, redakcja i opracowanie Agnieszka Klarman, Wrocław 2011, Wrocław 2011, 132 s.

O książce

Książka Krystyny Orzechowskiej-Juzwenko Dlaczego? prawie nikogo nie może pozostawić niewzruszonym. Jest to opowieść przede wszystkim o losie siedmioletniej dziewczynki rzuconej w wir antypol­skich represji stalinowskich. Ten okrutny świat w oczach dziecka, wcale nie zmniejsza efektu oddziaływania narracji na czytelnika. Raczej na odwrót. Stalinowska rzeczywistość odbierana przez dziecko pozwala na realistyczne odtworzenie prawdy, nadaje tej opowieści autentyczności, otwiera przed czytelnikiem niepowtarzalny obraz ludzkiego cierpienia i solidarności ludzkiej.
Wiele przedstawionych w książce dokumentów archiwalnych i ze zbiorów prywatnych ma charakter unikatowy. Mogą i powinny one posłużyć, jako podstawa dla nowych prac histo­rycznych, dla współczesnej analizy i nowej interpretacji polskich doświadczeń z totalitaryzmem stalinowskim.
Na uwagę zasługuje wspaniały styl narracji książki. Autorka posiada niezwykłą lekkość wypowiadania się o rzeczach skomplikowanych, czasem tragicznych.
Jest to praca niezwykle wartościowa, stanowiąca ważny element polskiego rozliczenia się ze stalinizmem. Jest to również niezwykle ważny element wychowywania młodego pokolenia Polaków, przekazania mu wiedzy o dziejowych doświadczeniach poprzednich pokoleń narodu polskiego.

Wrocław, wrzesień 2010 r.
Mikołaj Iwanow

Wstęp

Minęło już przeszło siedemdziesiąt lat od wybuchu II wojny światowej. Ludzka pamięć o tych strasznych czasach, z oczywistych przyczyn, z wolna słabnie. Ogromne znaczenie dla zbiorowej świadomości ma zatem coraz wyraźniejsze w ostatnich latach zjawisko – córki i synowie pokolenia wojennego opisują przeżycia swoich rodziców i krewnych. Nie dotyczy to tylko książek. Powstają też strony internetowe, gdzie znajdują się szerokie opisy życia na kresach, a także deportacji Polaków na Wschodzie.

Z natury rzeczy takie wojenne wspomnienia mają bardzo różne walory literackie i historyczne. Najczęściej pisane prostym, codziennym językiem – przeznaczone dla niepamiętających tych czasów dzieci i wnuków – są wzruszające i przekonujące.

Widzę wiele powodów jednak, by ocenić książkę Krystyny Orzechowskiej-Juzwenko jako dzieło ponadprzeciętne. Po pierwsze, wówczas „Anita Prajs” była co prawda osobą młodą, ale na tyle dojrzałą, że była w stanie dobrze rozumieć los swojej rodziny, a po latach odtworzyć nie tylko fakty, ale i emocje. Drugim powodem jest ciekawy zbiór listów i dokumentów dotyczących między innymi zamordowania ojca w jednym z obozów Gułagu. Uwiarygodnia to narrację i ilustruje mroczną atmosferę opisywanych zdarzeń. Po trzecie, autorka mieszkała w Rosji ponad sześć lat: najpierw na zsyłce pod kołem podbiegunowym (w rejonie Krasnoborska), później w miasteczku Kungur na Uralu. Chodziła tam do szkoły, żyła życiem swoich rosyjskich rówieśników. Pisze o Rosji nie przez optykę gorzkiego resentymentu, ale z pozycji osoby posiadającej prawdziwą wiedzę. Precyzyjnie opisuje zarówno swoje cierpienie, jak i to, co wywarło na niej ogromne wrażenie.

Gorąco polecam tę książkę. Sporo mojego własnego nastawienia do Rosji i polsko-rosyjskich stosunków zawdzięczam autorce. Znam ją i jej męża prawie czterdzieści lat. Ta znajomość napawa mnie dumą, podobnie jak to, że kilka moich zdjęć znalazło swoje miejsce wśród wspaniałych ilustracji, towarzyszących książce.

 

Kraków, wrzesień 2010 r.

Norman Davies

Spis treści:

Wstęp – Norman Davies
O książce – Mikołaj Iwanow
Przedmowa
Rozdział I – Świat odkrywany przez szczęśliwe dziecko
Rozdział II – Nie było dokąd uciec - z piekła do piekła
Rozdział III – Jak to się skończy? Pięć lat życia na Uralu
Rozdział IV – Golgota mojego ojca
Rozdział V – Zapomnieć się nie dało
Zakończenie
Nota biograficzna